Năm 1985, ba nhà khoa học Anh đã công bố một bài báo trên tạp chí Nature tiết lộ rằng có một lỗ thủng lớn ở tầng ozone phía trên Nam Cực. Nghiên cứu này đã gây chấn động khắp thế giới. Tầng ozone bảo vệ hành tinh khỏi bức xạ cực tím có hại của mặt trời và sự mất mát của nó sẽ hủy diệt sự sống trên Trái đất.
Phát hiện đột phá về lỗ thủng tầng ozone đã kéo thế giới lại gần nhau và dẫn đến sự ra đời của Nghị định thư Montreal, một thỏa thuận toàn cầu mang tính bước ngoặt để phục hồi tầng ozone.
Trên thực tế, tác động của Nghị định thư Montreal không chỉ dừng lại ở ozone mà đây cũng là biện pháp làm chậm quá trình biến đổi khí hậu. Bằng cách thực hiện các nghĩa vụ chính đã nêu trong Nghị định thư, các quốc gia có thể ngăn chặn được tình trạng mà các chuyên gia gọi là hiện tượng nóng lên toàn cầu ở mức độ lớn, điều quan trọng vào thời điểm nhiệt độ của hành tinh đang tăng vọt.
"Nghị định thư Montreal đã giúp bảo vệ thế giới khỏi bức xạ cực tím chết người của mặt trời", Megumi Seki, Thư ký điều hành của Ban thư ký Ozone do Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UNEP) quản lý, cho biết. "Nó cũng đang giúp chúng ta chống lại một thảm họa khác đó là biến đổi khí hậu".
Sau đây là cái nhìn sâu hơn về Nghị định thư Montreal và mối liên hệ giữa tầng ozone với vấn đề biến đổi khí hậu
Thoả thuận đột phá về tầng ozone
Nằm cách bề mặt Trái đất 15–35 km, tầng ozone đóng vai trò như một lá chắn, bảo vệ con người, động vật và thực vật khỏi bức xạ cực tím (UV) có hại từ mặt trời, đặc biệt là tia UV-B. Nếu không có tầng ôzôn, Trái đất sẽ trở thành một nơi rất khác: mùa màng sẽ thất bát và con người sẽ phải chịu đủ thứ bệnh tật từ đục thủy tinh thể đến ung thư da.
Theo đó, sau khi được thông qua Nghị định thư Montreal đã tạo lộ trình để các nước thành viên loại bỏ 99% các chất làm suy giảm tầng ozone, bao gồm chlorofluorocarbon (CFC) và hydrochlorofluorocarbon (HCFC). Những chất làm lạnh này trước đây thường được tìm thấy trong tủ lạnh, máy điều hòa không khí, bọt, bình xịt và bình chữa cháy. Với việc thay thế các chất trên, tầng ozone của thế giới đã được đưa vào con đường phục hồi. Nếu thế giới tiếp tục tuân theo lộ trình này một cách nghiêm ngặt, các nhà khoa học ước tính tới năm 2066 tầng ozone sẽ trở lại tình trạng như trước năm 1866.
Bảo vệ tầng ozone cũng sẽ giúp làm chậm sự nóng lên toàn cầu. (Ảnh: International Science Council) Tiếp tục nỗ lực
Hầu hết các chất làm suy giảm tầng ozone cũng là nguyên nhân gây ra hiện tượng nóng lên toàn cầu. Bằng cách hạn chế các chất này và bảo vệ các bồn chứa carbon, như rừng, khỏi bức xạ cực tím gây hại, giao thức này dự kiến sẽ ngăn chặn khoảng 0,5°C đến 1°C sự nóng lên vào cuối thế kỷ.
Nhưng đó không phải là kết thúc của câu chuyện. CFC và HCFC đã phần lớn được thay thế bằng hydrofluorocarbon (HFC). Mặc dù gây ít tác hại hơn nhưng HFC là khí nhà kính mạnh. Một số loại có khả năng giữ nhiệt cao hơn hàng nghìn lần so với CO2.
Được thông qua vào năm 2016, Bản sửa đổi Kigali của Nghị định thư Montreal nhằm mục đích giảm dần sản xuất HFC trong 30 năm tới. Cho đến nay, 162 quốc gia và Liên minh Châu Âu đã phê chuẩn hiệp ước.
Việc loại bỏ HFC có thể ngăn chặn tới 0,5°C quá trình nóng lên của hành tinh vào cuối thế kỷ. Bà Seki cho biết điều đó có thể tạo ra sự khác biệt lớn trong quỹ đạo của biến đổi khí hậu. "Cứ mỗi phần nhỏ của một độ Trái đất nóng lên, tác động của biến đổi khí hậu - từ hạn hán đến cháy rừng, đến siêu bão - trở nên nghiêm trọng hơn", bà nói thêm.
Theo Báo cáo Khoảng cách phát thải mới nhất của UNEP, nhiệt độ tăng 0,5°C sẽ làm tăng tần suất và mức độ nghiêm trọng của các hiện tượng nhiệt độ cực đoan, các sự kiện mưa lớn và hạn hán cục bộ.
Hiệu quả năng lượng cũng là một trụ cột của nỗ lực toàn cầu nhằm thực hiện Bản sửa đổi Kigali. Khi các quốc gia giảm dần HFC, họ cũng đang nỗ lực chuyển sang thiết bị làm mát sử dụng ít điện hơn, giúp giảm lượng khí thải nhà kính liên quan đến việc phát điện.
Ngoài ra, HFC cũng nằm trong Thỏa thuận chung Paris, nhằm mục đích hạn chế sự nóng lên toàn cầu xuống dưới 2°C trong thế kỷ này. Bản sửa đổi này cũng đóng vai trò là nền tảng cho các sáng kiến tự nguyện như Cam kết làm mát toàn cầu. Ra mắt vào năm 2023, sáng kiến này nhằm mục đích giảm hơn hai phần ba lượng khí thải liên quan đến làm mát và cải thiện đáng kể hiệu suất của máy điều hòa không khí đồng thời thúc đẩy các giải pháp làm mát thụ động.
Đến nay, 163 trong số 198 bên đã làm như vậy. Seki cho biết việc phê chuẩn toàn cầu và thực hiện đầy đủ tu chính án này là chìa khóa để tối đa hóa đóng góp của nó vào việc giảm nhiệt độ toàn cầu tăng. Ngoài ra, những cải tiến về hiệu quả năng lượng, cần diễn ra trong bối cảnh giảm dần HFC, là rất quan trọng để đáp ứng nhu cầu làm mát đang tăng nhanh trong khi giảm thiểu tình trạng nóng lên thêm của hành tinh.