Luật Địa chất và Khoáng sản tạo cơ sở ngăn chặn tình trạng cát tặc tại địa phương

Cơ sở pháp lý chặt chẽ

Theo ông Trần Phương, Phó Cục trưởng Cục Khoáng sản Việt Nam, để hạn chế tình trạng “cát tặc” xảy​ ra tại các địa phương, Luật Địa chất và Khoáng sản đã bổ sung các quy định nhằm kiểm soát chặt chẽ về hoạt động thăm dò, khai thác cát, sỏi lòng sông, lòng hồ và khu vực biển phải tuân thủ quy định đối với khoáng sản nhóm II (các loại khoáng sản làm vật liệu trong ngành công nghiệp xây dựng phục vụ sản xuất ximăng, vật liệu chịu lửa) hoặc nhóm III (các loại khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường, than bùn).

Theo đó, tổ chức, cá nhân khai thác cát, sỏi được kiểm soát và giám sát bằng các phương tiện, thiết bị công nghệ hiện đại để bảo đảm kiểm soát được sự biến động trữ lượng khoáng sản; ngăn nguy cơ mất an toàn và ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường và nguy cơ sạt lở, mất ổn định lòng sông, bờ sông, bãi sông, bờ biển…

Đối với hoạt động nạo vét, cải tạo các tuyến đường thủy nội địa, đường hàng hải, cảng sông, cảng biển; nạo vét lòng hồ thủy lợi, thủy điện có kết hợp thu hồi cát, sỏi, ngoài việc thực hiện theo quy định của luật này còn phải thực hiện các yêu cầu: Không lợi dụng hoạt động nạo vét, cải tạo các tuyến đường thủy nội địa, đường hàng hải, cảng sông, cảng biển; nạo vét lòng hồ thủy lợi, thủy điện để khai thác cát, sỏi trái phép; phải đăng ký khu vực, công suất, khối lượng, phương pháp, thiết bị và kế hoạch khai thác với cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền theo quy định.

Đặc biệt, Luật Địa chất và Khoáng sản quy định rõ ràng về các nguyên tắc quản lý, bảo vệ và khai thác tài nguyên khoáng sản. Trong đó, các hành vi khai thác khoáng sản trái phép, đặc biệt là khai thác cát không có giấy phép, bị nghiêm cấm và xử lý nghiêm khắc. Luật cũng đề ra những điều kiện cụ thể để cấp phép khai thác, đảm bảo hoạt động này được thực hiện một cách bền vững và có trách nhiệm.

Ngoài ra, Luật yêu cầu các cơ quan chức năng tăng cường giám sát và kiểm tra hoạt động khai thác khoáng sản. Những biện pháp này giúp phát hiện và xử lý kịp thời các hành vi vi phạm, ngăn chặn tình trạng khai thác trái phép ngay từ khi mới phát sinh.

Tăng cường vai trò của chính quyền địa phương

Luật Địa chất và Khoáng sản nhấn mạnh vai trò của chính quyền địa phương trong việc quản lý tài nguyên khoáng sản. Các cấp chính quyền được giao trách nhiệm lập kế hoạch, kiểm tra và giám sát việc khai thác, đồng thời phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chức năng để ngăn chặn "cát tặc".

Việc áp dụng các biện pháp chế tài như xử phạt hành chính, truy cứu trách nhiệm hình sự đối với các cá nhân và tổ chức vi phạm cũng được quy định cụ thể. Điều này không chỉ tạo ra tính răn đe mà còn góp phần bảo vệ nguồn tài nguyên quốc gia.

Cùng với đó, Luật Địa chất và Khoáng sản cũng đã tăng cường phân cấp cho chính quyền địa phương trong việc chủ động thực hiện công tác điều tra cơ bản địa chất, đánh giá tiềm năng khoáng sản, cấp phép hoạt động khoáng sản, cho phép thu hồi khoáng sản và việc kiểm tra, giám sát, kiểm soát hoạt động khoáng sản trên địa bàn tỉnh để góp phần nâng cao nǎng lực thực thi của cơ quan cấp dưới.

Trường hợp khu vực thăm dò, khai thác cát, sỏi lòng sông, lòng hồ, ở khu vực biển giáp ranh từ 2 đơn vị hành chính cấp tỉnh trở lên, trước khi cấp giấy phép, ủy ban nhân dân cấp tỉnh nơi có tổ chức, cá nhân đề nghị cấp phép phải lấy ý kiến bằng văn bản của ủy ban nhân dân cấp tỉnh giáp ranh.

Nâng cao ý thức cộng đồng

Bên cạnh việc tăng cường quản lý và giám sát, Luật Địa chất và Khoáng sản cũng đề cao vai trò của cộng đồng trong việc bảo vệ tài nguyên khoáng sản. Người dân được khuyến khích tham gia giám sát, báo cáo các hành vi khai thác trái phép tới cơ quan chức năng. Đồng thời, việc tuyên truyền, giáo dục về ý nghĩa của việc bảo vệ tài nguyên và môi trường cũng cần được thực hiện thường xuyên, giúp nâng cao nhận thức cộng đồng.

Thực tế trong thời gian qua trên địa bàn tỉnh Lào Cai cho thấy quản lý Nhà nước đối với cát, sỏi lòng sông luôn phải gắn chặt với yêu cầu, nhiệm vụ quản lý nhà nước đối với công tác bảo vệ lòng, bờ, bãi sông. Luật Khoáng sản năm 2010 chỉ điều chỉnh hoạt động điều tra cơ bản địa chất về khoáng sản; thăm dò, khai thác khoáng sản mà không điều chỉnh hành vi tập kết, mua bán, vận chuyển cát, sỏi lòng sông. Đây cũng là “lỗ hổng” dẫn đến tình trạng cấp phép, quản lý theo “cảm tính” từ đó gây thất thoát tài nguyên, thất thu ngân sách…

Vì thế, Phó Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch UBND tỉnh Lào Cai Trịnh Xuân Trường nhấn mạnh, việc Luật Địa chất và Khoáng sản đã bổ sung một chương riêng về quản lý cát, sỏi lòng sông, lòng hồ, khu vực biển được kỳ vọng sẽ góp phần kiểm soát chặt cát, sỏi; tránh tình trạng cấp phép, quản lý theo “cảm tính” không thống nhất giữa các địa phương làm thất thoát tài nguyên, thất thu ngân sách.

Tuy nhiên, để đảm bảo hiệu quả lâu dài, đại diện lãnh đạo UBND tỉnh Lào Cai cho rằng, cần tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật, tăng cường phối hợp giữa các cơ quan chức năng, và nâng cao ý thức cộng đồng. Chỉ khi tất cả các bên cùng chung tay, tình trạng "cát tặc" mới có thể được giải quyết triệt để, mang lại sự phát triển bền vững cho các địa phương.

Luật Địa chất và Khoáng sản đã và đang đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn chặn tình trạng "cát tặc" tại địa phương. Đây không chỉ là cơ sở pháp lý mà còn là công cụ hữu hiệu để bảo vệ tài nguyên, môi trường và cuộc sống của người dân. Sự quyết tâm từ phía chính quyền, sự hỗ trợ của cộng đồng và việc thực thi nghiêm túc các quy định pháp luật sẽ là yếu tố then chốt để giải quyết vấn đề này.