Trong bối cảnh biến đổi khí hậu, ô nhiễm môi trường và suy giảm tài nguyên ngày càng phức tạp, việc ứng dụng các kết quả nghiên cứu khoa học không chỉ giúp đưa ra những quyết sách phù hợp với thực tiễn mà còn đảm bảo tính bền vững trong quản lý và phát triển. Đặc biệt, công tác nghiên cứu khoa học và công nghệ đã đóng vai trò nền tảng trong việc xây dựng và hoàn thiện chính sách, pháp luật về tài nguyên và môi trường.
Cơ sở khoa học vững chắc cho hoàn thiện chính sách
Năm 2024 ghi dấu một bước tiến quan trọng trong công tác nghiên cứu khoa học của ngành tài nguyên và môi trường. Với 130 đề tài cấp Bộ được triển khai, trong đó bao gồm cả các đề tài chuyển tiếp và mở mới. Các đề tài này tập trung vào việc cung cấp cơ sở khoa học để hoàn thiện các Luật và các văn bản dưới Luật quan trọng góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước trong nhiều lĩnh vực, từ quản lý đất đai, tài nguyên nước, Địa chất và Khoáng sản, Bảo vệ môi trường đến khí tượng thuỷ văn, biến đổi khí hậu, quản lý tổng hợp tài nguyên môi trường biển vào hải đảo, viễn thám, đo đạc bản đồ…
Nổi bật, thời gian qua, các đề tài nghiên cứu khoa học trong lĩnh vực đất đai đã cung cấp nền tảng lý luận và thực tiễn quan trọng cho việc sửa đổi Luật Đất đai, với các nội dung về tiêu chí thu hồi đất, phương pháp định giá đất sát với giá thị trường, mô hình tổ chức cơ quan quản lý đất đai, cũng như chính sách quản lý chất lượng tài nguyên đất và phục hồi đất bị thoái hóa. Những kết quả này đã góp phần giúp công tác quản lý đất đai trở nên minh bạch, hiệu quả, đảm bảo sử dụng đất hợp lý, đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội.
Đối với lĩnh vực tài nguyên nước,trong bối cảnh tài nguyên nước đang chịu nhiều áp lực do biến đổi khí hậu và gia tăng nhu cầu sử dụng, các đề tài nghiên cứu khoa học lĩnh vực tài nguyên nước đã tập trung vào việc xây dựng công nghệ cảnh báo sớm về hạn hán, thiếu nước tại Đồng bằng sông Cửu Long, cũng như các giải pháp sử dụng nước tiết kiệm, tuần hoàn tài nguyên nước. Đáng chú ý, các nghiên cứu đã được đưa vào dự thảo Luật Tài nguyên nước sửa đổi, đặc biệt là các quy định liên quan đến hợp tác quốc tế trong bảo vệ nguồn nước liên quốc gia và sử dụng bền vững tài nguyên nước.
Cùng với đó, nghiên cứu khoa học trong lĩnh vực địa chất và khoáng sản đã giúp cơ quan quản lý nhà nước xây dựng các quy định kỹ thuật mới về điều tra địa chất, khoáng sản và cảnh báo tai biến địa chất. Đặc biệt, Việt Nam đã phát triển công nghệ cảnh báo sớm trượt lở đất đá theo thời gian thực, góp phần giảm thiểu thiệt hại do thiên tai. Ngoài ra, nghiên cứu về công nghệ xử lý bùn cát trên lưu vực sông Đà cũng mở ra hướng đi mới trong quản lý tài nguyên khoáng sản và bảo vệ môi trường.
Đối với lĩnh vực bảo vệ môi trường, thời gian qua, nhiều nghiên cứu quan trọng đã được thực hiện để hỗ trợ triển khai Luật Bảo vệ môi trường, trong đó có các đề tài về tín dụng xanh, tái sử dụng chất thải trong khu công nghiệp sinh thái, và công nghệ chuyển hóa rác thải nhựa thành than hoạt tính. Các kết quả nghiên cứu không chỉ giúp nâng cao hiệu quả quản lý môi trường mà còn tạo điều kiện phát triển các mô hình kinh tế tuần hoàn, giảm thiểu ô nhiễm và tối ưu hóa tài nguyên.
Khoa học công nghệ hỗ trợ hoàn thiện chính sách TNMTMột trong những điểm sáng của năm 2024 là việc nghiên cứu và đề xuất các chính sách huy động nguồn lực từ doanh nghiệp trong ứng phó với biến đổi khí hậu. Điều này giúp giảm áp lực tài chính cho nhà nước, đồng thời khuyến khích khu vực tư nhân đóng góp vào các giải pháp giảm phát thải và thích ứng với biến đổi khí hậu.
Lĩnh vực biển và hải đảo cũng chứng kiến những đột phá công nghệ, trong đó nổi bật là thiết bị phao trôi thu thập dữ liệu biển và phần mềm giám sát hành trình qua mạng GSM/5G. Đây là bước tiến quan trọng giúp Việt Nam nâng cao năng lực giám sát tài nguyên biển, phục vụ công tác quy hoạch và bảo vệ chủ quyền biển đảo.
Xây dựng hệ thống chính sách TN&MT bền vững trong kỷ nguyên số
Có thể khẳng định, nghiên cứu khoa học và công nghệ không chỉ giúp nâng cao năng lực quản lý nhà nước trong lĩnh vực tài nguyên và môi trường mà còn đóng vai trò quyết định trong việc xây dựng chính sách pháp luật hiệu quả, phù hợp với thực tiễn. Việc tiếp tục đầu tư mạnh mẽ vào KH&CN sẽ giúp Việt Nam phát triển bền vững, ứng phó linh hoạt với những thách thức về tài nguyên, môi trường và biến đổi khí hậu trong tương lai.
Bước sang năm 2025, Bộ Tài nguyên và Môi trường tiếp tục đẩy mạnh nghiên cứu khoa học với 60 đề tài cấp Bộ mới, tập trung vào các vấn đề nóng như: Hoàn thiện chính sách quản lý môi trường và ứng phó biến đổi khí hậu; Phát triển công nghệ giám sát tài nguyên bằng viễn thám và AI; Đổi mới công nghệ xử lý chất thải, nước thải theo mô hình kinh tế tuần hoàn; Ứng dụng công nghệ số và trí tuệ nhân tạo trong quản lý tài nguyên.
Với tổng kinh phí khoa học công nghệ năm 2025 tăng lên, ngành tài nguyên và môi trường tiếp tục khẳng định vai trò tiên phong trong nghiên cứu và đổi mới sáng tạo. Với sự đầu tư bài bản và định hướng rõ ràng, ngành đang từng bước xây dựng một hệ thống chính sách quản lý tài nguyên hiện đại, hiệu quả và bền vững, đáp ứng yêu cầu phát triển trong kỷ nguyên số.